Stap 5: Hukou-systeem

China heeft sinds 1949 een communistische regering, die in feite vrijwel alles bepaalt. De overheid zegt bijvoorbeeld waar je moet wonen en werken. De overheid was bang dat vele tientallen miljoenen boeren de armoede op het platteland zouden ontvluchten. De steden zouden al die mensen niet kunnen opvangen, terwijl de economie op het platteland in elkaar zou storten.
Wonen in de stad heeft diverse voordelen. Er is beter onderwijs en een grote keuze aan banen. Ook zijn er in de stad allerlei producten te krijgen die men op het platteland niet vlug zal vinden. In de stad kan men ook veel beter handel drijven. Kortom, in een stad zijn veel meer mogelijkheden.

Om een massale trek naar de steden te voorkomen maakt de overheid gebruik van Hukou (zie afbeelding). Dat is een soort binnenlands paspoort waarin staat waar je vandaan komt. Om ergens te wonen en te werken, heb je een Hukou nodig uit de plaats zelf. Ook naar school gaan, of stemmen bij verkiezingen kan alleen met een Hukou. Je kan ook niet zomaar van de ene stad naar de andere verhuizen. Voor de overheid is dit een middel om de migratie (de trek van groepen mensen van de ene plaats naar de andere plaats) van het platteland naar de steden in de hand te houden.

Geschiedenis Hukou

Grote Chinese hongersnood

Het ontstond al in het oude China, ruim 2000 jaar vóór onze jaartelling. Tot op de dag van vandaag bestaat Hukou en heeft het grote invloed op het leven van de mensen.

Pure armoede dreef veel boeren van het platteland naar de steden. Maar in de stad was zo’n plattelander een illegaal. De politie kon hem oppakken en terugsturen naar zijn geboortedorp. Deze illegale burgers woonden in de regel met vele anderen in een krot, deden slecht betaald en vervelend werk en maakten lange werkdagen. Toch hadden mensen het er voor over, want op het boerenland was het vaak armoede en ellende.
Vele Chinezen op het platteland hebben in hun bestaan te maken gehad met onder meer aardbevingen, overstromingen of juist droogte. Tussen 1958 en 1962 was er een grote hongersnood met naar schatting 35 miljoen doden. Het overgrote deel van de slachtoffers (95 procent) stierf op het platteland. Of je een Hukou had voor het platteland of voor de stad, was een zaak van leven of dood.

Tweedeling

Zware arbeid om het Chinese platteland.

De afgelopen jaren is er veel kritiek op Hukou. De critici noemen het een binnenlands paspoort dat een regelrechte tweedeling in de Chinese maatschappij veroorzaakt: aan de ene kant een arme klasse van mensen met een Hukou voor het platteland en aan de andere kant de mensen met een Hukou voor een stad.
Iemand van het platteland kan alleen met een hoge opleiding of veel geld een definitieve Hukou voor een grote stad krijgen. Als je moeder een Hukou voor het platteland heeft, dan krijg je als kind automatisch ook zo’n Hukou, ook al ben je zelf in de stad geboren. Het motto luidt: Eenmaal een plattelander, altijd een plattelander. Je behoort in China tot de boeren, of je hoort bij de stedelingen. Het is moeilijk om te veranderen. Veel kinderen van boeren die in de stad wonen hebben daar geen recht op onderwijs. Zij verblijven daarom bij hun grootouders op het platteland, waar ze wel naar school mogen. Naar schatting zijn er 130 miljoen kinderen, die zo zonder hun ouders leven.

Sinds 1980 wonen naar schatting minstens 250 miljoen Chinezen buiten het gebied waar ze van oorsprong stonden geregistreerd. Ze leven vaak lange tijd langs de randen van steden als een soort illegale immigranten. Vaak kijken stedelingen neer op de plattelanders en voelen ze zich superieur.

Sinds de communisten aan de macht zijn, heeft Hukou in het voordeel gewerkt van de stedelingen, vooral tijdens de grote hongersnood van 1958 tot 1962. Slechts een klein deel van de 35 miljoen slachtoffers van de hongersnood woonde in de stad. Heel vreemd natuurlijk, want juist op het platteland zou meer voedsel moeten zijn. De communistische leider Mao Zedung dwong alle kleine boeren om samen te werken op grote staatsboerderijen. De boeren moesten hun eigen land opgeven en dat wilden ze eigenlijk niet. Door diverse oorzaken ging de voedselproductie drastisch omlaag. De boeren kregen de schuld en werden daarvoor afgestraft.
De stedelingen genoten allerlei voordelen, terwijl de burgers op het platteland relatief juist meer belasting betaalden. Het is dan ook logisch dat veel boeren naar de stad wilden verhuizen. Vandaag de dag is die situatie nog altijd zo.

Aanpassingen

Sinds de jaren 80 en 90 heeft de overheid de scherpe kanten van het Hukou-systeem afgehaald. Zo konden plattelanders steeds vaker voor een redelijke prijs een tijdelijke verblijfsvergunning kopen voor een stad. Dan waren ze daar in ieder geval legaal. Ook stuurde de politie in de steden minder vaak mensen terug naar de boerderij. Het leven voor de boeren op het platteland werd langzaam ook wat beter.

China veranderde eind vorige eeuw van staatssocialisme naar vrijemarktsocialisme. De communistische harde lijn van Mao Ze Dong raakte op de achtergrond. Er werden enkele “speciale economische zones” ingesteld rondom steden in het oosten van het land. Daar mochten buitenlandse bedrijven onbeperkt geld investeren. In die zones werden veel nieuwe bedrijven gevestigd, die grote aantallen goedkope arbeidskrachten nodig hadden. Die kwamen natuurlijk voor een deel van het platteland. Vanzelfsprekend werd het Hukou-systeem hierop aangepast.
In een communistisch systeem werkt iedereen voor de gemeenschap en verdienen mensen in bepaalde beroepen precies evenveel salaris. Ná 1980 begonnen veel mensen met een eigen bedrijfje en kwamen er meer inkomensverschillen. Er kwamen ook steeds meer producten beschikbaar die mensen konden kopen. Met als resultaat dat de economie begon te groeien.
Een echte hervorming van Hukou durfde de overheid overigens niet aan. Men was nog steeds bang voor een massale trek naar de steden. Daardoor zou de toch al zwakke economie van het platteland nog verder inzakken. Als een stad te snel groeit ontstaan er uiteraard veel problemen. De wegen moeten bijvoorbeeld worden aangepast, evenals rioleringen en de voorzieningen voor drinkwater. Ook neemt de vraag naar elektriciteit snel toe en moeten er extra ziekenhuizen worden gebouwd. Uiteraard ontstaat er woningnood en gaan mensen noodgedwongen op allerlei vreemde plekken wonen.

Versnelde hervormingen

In 2008 schreven dertig intellectuelen een open brief. Daarin werd gepleit voor afschaffing van Hukou. Ze noemden China een land van grote discriminatie. Maar in 2014 bestaat het Hukou-systeem in de kern nog altijd. Wel zijn er veranderingen op til.
Premier Wen Jiabao riep in 2013 op tot versnelde hervorming van Hukou. In 2020 moet 60 procent van de Chinese bevolking in steden wonen. Dat betekent dat nog eens 80 miljoen boeren naar stedelijke gebieden verhuizen. Mensen van het platteland die al lange tijd illegaal in de stad wonen, mogen nu officieel een stedelijke Hukou aanvragen, zo luidt een van de nieuwe maatregelen. Dat geldt ook voor hun familie.

Mensen in steden hebben meer geld en nemen meer producten en diensten af. De overheid wil dat de Chinezen zelf meer eigen producten gaan kopen. Nu is de economie sterk afhankelijk van de export naar andere landen. Als de Chinezen zelf veel producten en diensten kopen, dan is men minder afhankelijk van het buitenland. Er moet in China een sterke binnenlandse markt ontstaan.
China wil dus dat nog meer boeren verhuizen, maar dat moet wel geleidelijk verlopen. Het Hukou-systeem blijft daarbij een belangrijk controlemiddel. De overheid wil dat men zich vooral vestigt in de kleinere steden. Probleem is echter dat het juist de heel grote steden zijn waar de meeste nieuwe banen ontstaan. Voorbeelden zijn Beijing en Sjanghai, die beide nu al meer dan 15 tot 20 miljoen mensen herbergen.

Een ander probleem is dat veel boeren de overheid wantrouwen. Als ze een stedelijke Hukou accepteren, dan zijn ze het kleine stukje land in hun oorspronkelijke woongebied kwijt. Boeren koesteren hun eigen stukje land en doen er niet graag afstand van. Het zou een oplossing zijn als boeren gemakkelijker land zouden kunnen kopen en verkopen. Er zou een openbare veiling, een soort marktplaats, moeten komen waar men land kan kopen en verkopen tegen commercieel aantrekkelijke prijzen.